Please, click right here to update your stats. The page will be reloaded in a few moments after a successful update.
A message to all Duome Patrons:
Patreon.com website does not work for me more often than it does, so I couldn't find a better way to ask this quistion.
I don't know every username, so please, if you're an existing or former duome Patron - it doesn't matter - please, get in touch so I could enable this page for you.
It was meant to be a little gift for this Christmas - a sneak peek of an extensive upcoming feature ;)
beef · beer · breakfast · cheese · chicken · coffee · dinner · egg · fish · food · fruit · juice · lemon · lunch · meal · meat · oil · orange · pasta · plate · pork · salt · soup · strawberry · sugar · tea · tomato · vegetarian · wine
29 words
Ogólne zasady tworzenia liczby mnogiej rzeczowników zostały szczegółowo omówiona we wstępie do działu Podstawy 2. Poniżej omówiono tylko niektóre rzeczowniki, z uwzględnieniem trudniejszych przypadków.
Większość rzeczowników rozpatrywanych w tym dziale posiada regularną liczbę mnogą, tj. tworzoną się przez dodanie końcówki -s lub -es do rzeczownika w liczbie pojedynczej.
L. poj. | L. mn. | Polski |
---|---|---|
an animal | animals | zwierzę / zwierzęta |
an apple | apples | jabłko / jabłka |
a bird | birds | ptak / ptaki |
a book | books | książka / ksiązki |
a cat | cats | kot / koty |
a dog | dogs | pies / psy |
a duck | ducks | kaczka / kaczki |
an elephant | elephants | słoń / słonie |
a horse | horses | koń / konie |
a newspaper | newspapers | gazeta / gazety |
a plate | plates | talerz / talerze; tablica / tablice |
a sandwich | sandwiches | kanapka / kanapki |
a turtle | turtles | żółw / żółwie |
Wyjątkiem jest rzeczownik fruit, który ma dwie formy liczby mnogiej: fruit - identycznie jak w liczbie pojedynczej (jeśli chodzi o więcej takich samych owoców), lub fruits (jeśli chodzi o różne owoce). Podstawowa jest forma fruit i jest to powodem częstych błędów.
W innych działach pojawiają się rzeczowniki, które mają mniej intuicyjną liczbę mnogą, np.:
L. poj. | L. mn. | Polski |
---|---|---|
a dress | dresses | sukienka / sukienki |
a tomato | tomatoes | pomidor / pomidory |
a fish | fish | ryba / ryby tego samego gatunku |
a fish | fishes | ryba / ryby różnych gatunków |
a child | children | dziecko /dzieci |
a man | men | mężczyzna / mężczyźni |
a woman | women | kobieta / kobiety |
L. poj. - Polski | L. poj. - Angielski | L. mn. - Polski | L. mn. - Angielski |
---|---|---|---|
ja | I | my | we |
ty | you | wy | you |
on | he | oni | they |
ona | she | one | they |
ono, to | it | one, te | they |
Jak widać powyżej, zaimki he, she i it (l.poj.) mają jedną wspólną formę w liczbie mnogiej: they.
W języku polskim zaimka "to" można użyć zarówno do pojedynczego przedmiotu, jak i mnogich przedmiotów. W języku angielskim jest to wykluczone: jeśli wiemy, że czegoś jest większa ilość, musimy użyć zaimka w liczbie mnogiej - np. they / these / those.
Zaimka "they" użyjemy do prostego potwierdzenia czy zaprzeczenia. Natomiast jeśli coś jest wskazywane (wskazywane dosłownie, np. palcem - albo wskazywane przez kontekst zdania) - użyjemy raczej zaimków this (ten) lub that (tamten), a w liczbie mnogiej these (te) lub those (tamte):
Przy wszystkich osobach liczby mnogiej czasownik zachowuje swoją podstawowa formę:
They eat sandwiches. - Oni jedzą kanapki.
We have plates. - My mamy talerze.
They have horses. - Oni maja konie.
Girls eat sandwiches. - Dziewczęta jedzą kanapki.
Uwaga! Często popełnianym błędem jest przypuszczenie, że jeśli podmiot jest w liczbie mnogiej (we, they, itp.) - to czasownik uzyskuje końcówkę -s - jest to nieprawda. Czasownik z końcówką -s stosuje się wyłącznie w 3-ciej osobie liczby pojedynczej. Innymi słowy, odrębna forma czasownika ma związek z liczbą pojedynczą podmiotu w 3-ciej osobie (on, ona, ono itp):
They (podmiot w 3 os. l.mn.) read the newspapers. - One czytają te gazety.
He (podmiot w 3 os. l.poj) has a dog. - On ma psa.
Innymi słowy: końcówka liczby mnogiej -s dotyczy tylko rzeczowników.
W języku polskim do określania własności (czy przynależności) jakiejś rzeczy używamy zaimków osobowych (mój, twój itp.):
Albo rzeczowników w dopełniaczu:
W j. angielskim istnieją 4 sposoby określania własności lub przynależności: przymiotniki dzierżawcze, zaimki dzierżawcze, dopełniacz saksoński i dopełniacz z "of".
Angielski | Polski |
---|---|
my | mój, moja, moje, moi |
your | twój, twoja, twoje, twoi |
his | jego |
her | jej |
its | tego, jego, jej; onego, onej; swoje |
our | nasz, nasza, nasze, nasi |
your | wasz, wasza, wasze, wasi |
their | ich |
Przymiotniki dzierżawcze występują bezpośrednio przed rzeczownikiem i zawsze występują razem z rzeczownikiem. Przymiotniki te zastępują ponadto przedimki "a/an" i "the" - w wypadku zastosowania przymiotnika dzierżawczego, przedimek jest już zbędny.
Zaimek (i identyczny przymiotnik dzierżawczy) its sprawia sporo kłopotów w nauce, bo jego dokładnego odpowiednika nie używa się obecnie w języku polskim (dawniej używało się słowa "onego"). Oznacza on przynależność czegoś do innego rzeczownika nieożywionego albo do zwierzęcia (gramatyka j.angielskiego traktuje zwierzęta jak rzeczy: kot nie pije "jego mleka", tylko "onego mleko" - a poprawniej we współczesnej polszczyźnie - "swoje mleko"). Zatem its jest stosowany by przypisać cień do drzewa, mleko do kota, krajobrazy czy bogactwa naturalne do jakiejś krainy. (Dla porządku należy dodać, że właściciele zwierząt domowych często traktują je trochę jak ludzi, stosując wobec nich zaimki "he", "she", "his", "her" - jednak w tym temacie nie jest to dopuszczane.)
Angielski | Polski |
---|---|
mine | mój, moja, moje, moi |
yours | twój, twoja, twoje, twoi |
his | jego |
hers | jej |
its | tego, jego, jej, swoje |
ours | nasz, nasza, nasze, nasi |
yours | wasz, wasza, wasze, wasi |
theirs | ich |
Zaimki dzierżawcze mogą pełnić samodzielną funkcję w zdaniu i zastępują rzeczownik (w funkcji dopełnienia). Często występują na końcu zdania. Część z nich ma formę identyczną z odpowiadającym im przymiotnikami dzierżawczymi - co bywa powodem nieporozumień.
Dopełniacza z "of" używa się najczęściej do oznaczenia przynależności do rzeczy nieożywionych, do części rzeczy, opisywania pojęć abstrakcyjnych i do oznaczania przynależności do osób opisanych dłuższą frazą.
Dopełniacz saksoński formowany jest przez końcówkę -'s (apostrof+litera s), dodawaną na końcu rzeczownika w liczbie pojedynczej lub mnogiej w wypadku jeśli wyraz w tej formie nie kończy się literą "s". Jeśli wyraz w liczbie mnogiej kończy się literą "s", po niej dodawany jest sam apostrof -' (przykłady niżej). Jeśli w liczbie pojedynczej rzeczownik kończy się literą "s" lub "x" - poprawne są obie formy: -'s i -'.
W j.angielskim jest inna kolejność słów niż w polskim - najpierw informacja o właścicielu, potem o posiadanej rzeczy. Ponadto w języku angielskim dopełniacz saksoński zaznacza się tylko na końcu całego wyrażenia opisującego rzeczownik (np. "the tall boy's ball") - gdy w polskim dopełniacz zmienia końcówkę każdego wyrazu w wyrażeniu (np. "piłka wysokiego chłopca") -
Dopełniacza saksońskiego używa się najczęściej w wypadku przynależności do ludzi i istot żywych. Zakres użycia dopełniacza różni się jednak znacząco od zastosowania dopełniacza w języku polskim.
her · him · it · me · them · us · you
7 words
W języku angielskim obecnie występują tylko 3 przypadki gramatyczne.
Obecnie 3 powyższe przypadki zachowały się w formach zaimków osobowych, ponadto w zaimku who (kto) i jego formach w bierniku whom (kogo) i dopełniaczu whose (czyje).
W wypadku rzeczowników przypadki Subjective case i Objective case są już nierozróżnialne i określa się je mianem Common case. Rzeczowniki ujawniają zatem tylko 2 przypadki gramatyczne:
Angielski | Polski |
---|---|
me | mi; mnie ; mną |
you | ci, tobie; ciebie, cię ; tobą |
him | mu, jemu ; go, jego ; nim |
her | jej, niej ; ją, nią ; niej |
it | to ; temu, jemu, tej, jej ; tym (w przyp. rzeczowników nieosobowych) |
us | nam ; nas ; nami |
you | wam ; was ; wami |
them | im ; je, ich, nich ; nimi |
Zastosowanie przypadków w języku angielskim różni się znacząco od ich zastosowania w języku polskim. W angielskim podmiot (Subject) jest w mianowniku, dopełnienia bliższe i dalsze (Direct & Indirect Object) najczęściej w bierniku. Różnica rzuca się w oczy w zdaniach typu:
Dopełnienie bliższe (D.Obj.) jest poddawany działaniu czasownika. O dopełnienie bliższe spytamy "what?" lub "whom"
Dopełnienie dalsze (Ind.Obj.) jest odbiorcą działania wykonywanego na dopełnieniu bliższym. O dopełnienie dalsze spytamy np. "to what?", "to whom?", "for what?", "for whom?". W zdaniu dopełnienie dalsze najczęściej jest przed bliższym. W przeciwnym przypadku - przed dopełnieniem dalszym należy dostawić przyimek, np. to, for czy of.
# Własność i przynależność - c.d. Pierwsza część.
Jak wspomniano, dopełniacz służy do określania własności:
Są przypadki, gdy rzeczownik do którego przynależność się określa nie jest niezbędny. Dzieje się tak, gdy np. można go się łatwo domyśleć:
W niektórych przypadkach łączy się dopełniacz z „of” z dopełniaczem saksońskim lub zaimkiem dzierżawczym.
I am a friend of John (dopełniacz z „of”) - Jestem przyjacielem Jana. (Ja sam uważam się za przyjaciela Jana)
A painting of Anna's (podwójny dopełniacz) - Obraz Anny (obraz należący do Anny)
black · blue · brown · colorful · gray · green · orange · pink · purple · red · white · yellow
12 words
Spójniki występują w zdaniach złożonych, aby połączyć dwa zdania, równoważniki zdania lub wyrażenia w spójną całość. Spójniki dzielą się na współrzędne i podrzędne, które odpowiednio łączą dwa zdania współrzędnę lub podrzędno-nadrzędne.
If you want this apple, take it. – Jeśli/jeżeli/jak chcesz to jabłko, weź je.
Do it if you want. – Zrób to jeśli/jeżeli chcesz.
Po if nie używa się czasu przyszłego z użyciem will, jedynie struktury teraźniejsze i przeszłe. Znaczenia czasu przyszłego używa się za pomocą struktur, które mogą być użyte w odniesieniu do przyszłości, np. Present Continuous, Present Simple, czy be going to.
If you’re going there tomorrow, I’m going, too. – Jeśli/jeżeli/jak ty idziesz tam jutro, to ja też idę.
If tłumaczy sie również jako czy w zdaniach podrzędnych, o których mowa w następnych lekcjach. Takie samo znaczenie ma spójnik whether:
I don’t know if it’s true. – Nie wiem, czy to prawda.
Tell me the truth whether you want to or not. – Powiedz mi prawdę, czy tego chcesz, czy nie.
Przed because nie stawiamy przecinka:
I am excited because I got into university! – Jestem podekscytowana, ponieważ dostałam się na uniwersytet! I listen because you speak. – Słucham, ponieważ ty mówisz.
Samo użycie because jako odpowiedź na pytanie może oznaczać Bo tak lub Bo nie. Jednak, tak jak jego polskie odpowiedniki, użycie go w takim kontekście jest nieformalne i dość niegrzeczne:
Why did you do this? – Because. – Dlaczego to zrobiłeś? – Bo tak.
Do you want this apple or that one? – Chcesz to jabłko czy tamto?
Are you a vegetarian or not. – Jesteś wegetarianinem/wegetarianką czy nie.
Przed but nie stawiamy przecinka:
I like tea but I love coffee. – Lubię herbatę, ale/lecz kawę uwielbiam.
We wanted to go swimming but it was too cold. – Chcieliśmy popływać, ale/lecz było zbyt zimno.
She loves nobody but herself. – Nie kocha nikogo oprócz siebie.
But przed wykrzyknieniem może znaczyć ale, ależ:
But it wasn’t me! – Ale to nie byłem ja!
When did you meet? – Kiedy się spotkaliście?
When it rains, we read books. – Kiedy/gdy/jak pada, czytamy książki.
W zdaniach podrzędnych I warunkowych, po when, tak samo jak po if, nie używa się czasu przyszłego z użyciem will, aby odnieść się do przyszłości:
Call me when you get there. – Zadzwoń do mnie kiedy/jak tam dotrzesz.
While używa się, aby podkreślić równoległość dwóch czynności w czasie:
I read while I eat. – Czytam kiedy/jak/gdy jem.
I love to sing while I’m driving. – Kocham śpiewać kiedy/gdy/wtedy gdy jadę samochodem.
While jest używane również dla zaznaczenia pewnej różnicy. Wtedy tłumaczy się to jako podczas gdy, gdy, a, natomiast:
He likes cats while she likes dogs. – On lubi koty, podczas gdy ona lubi psy.
I love her while she loves him. – Ja kocham ją podczas gdy/a/natomiast ona kocha jego.
Whenever tłumaczy się zazwyczaj jako kiedykolwiek, kiedy tylko:
Call me whenever you want. – Zadzwoń do mnie kiedykolwiek/kiedy tylko chcesz.
Whenever he speaks, she listens. – Kiedy tylko/ilekroć on mówi, ona słucha.
W znaczeniu zawsze, kiedy używa się always when:
Why is it always when I’m with you… until Superman appears? And then you seem to disappear. – Dlaczego zawsze, gdy przebywam z tobą... i pojawia się Superman, a ty znikasz.
All I know is everything went sideways, as always when you’re around. – Wiem tylko, że wszystko poszło nie tak, jak zawsze, kiedy się pojawiasz.
Pierwsze znaczenie that to że, które łączy zdania nadrzędne z podrzędnym:
Tell her that we love her. – Powiedz jej, że ją kochamy. You know that I love dogs. – Wiesz, że kocham psy.
który / którego / która / którą / które
Drugie znaczenie that to wprowadzenie zdań względnych (relative clauses), czyli dokładniejszego opisu osoby lub przedmiotu:
The dress that I want is red. – Sukienka, którą chcę, jest czerwona.
We bought him the painting that he wanted. – Kupiliśmy mu (ten) obraz, który chciał.
That jest również zaimkiem wskazującym, oznaczającym tamto, o którym jest lekcja Określniki.
https://web2.uvcs.uvic.ca/courses/elc/sample/beginner/gs/gs_25_1.htm
Innymi słowy: konstrukcja czasu przyszłego z wyrażeniem to be going to.
Gdy mowa o intencjach i zamierzeniach, wyrażenia to be going to tłumaczymy na język polski jako: zamierzać, mieć zamiar.
Mówiąc o planach, można to be going to tłumaczyć na czas przyszły prosty lub zastosować czasowniki zamierzać, mieć zamiar, planować - zależnie od kontekstu. W tego typu zdaniach to be going to wskazuje na intencję, coś, co zostało wcześniej przemyślane i jest postanowione, a nawet podjęto już pewne kroki w celu realizacji tego zamiaru. Może to również oznaczać cudze plany wobec podmiotu zdania.
Wyrażenie to be going to służy do mówienia o czymś, co przewidujemy na podstawie widocznej przesłanki:
W tym przypadku – kiedy mówimy o przewidywaniach - to be going to możemy tłumaczyć na polski czas przyszły, mówiąc, że coś się stanie.
Budowa zdania:
podmiot + czasownik to be w czasie Simple Present odmieniany przez osoby + going to + czasownik główny w formie podstawowej, tj. nieodmieniany.
podmiot + czas. posiłkowy | czasownik główny |
---|---|
I am | |
You are | |
He is | |
She is | + going to + czasownik w bezokoliczniku |
It is | |
We are | |
You are | |
They are |
Przykład:
Budowa zdania:
podmiot + czasownik to be w czasie Simple Present odmieniany przez osoby + przeczenie not + going to + czasownik główny w formime podstawowej, tj. nieodmieniany.
podmiot + czas. posiłkowy | przeczenie i czasownik główny |
---|---|
I am | |
You are | |
He is | |
She is | + not going to + czasownik w bezokoliczniku |
It is | |
We are | |
You are | |
They are |
Przykład:
Możemy stosować formy skrócone, np.: She’s going to, We aren’t going to.
W pytaniach ogólnych, czyli pytaniach na które można odpowiedzieć "tak" lub "nie", należy zastosować inwersję, to znaczy na początku zdania podmiot zamienia się miejscami z czasownikiem posiłkowym to be. Budowa zdania jest zatem następująca:
czasownik to be odmieniany przez osoby + podmiot + going to + czasownik główny w formie podstawowej.
czas. posiłkowy + podmiot | czasownik główny |
---|---|
Am I | |
Are you | |
Is he | |
Is she | + going to + czasownik w bezokoliczniku |
Is it | |
Are we | |
Are you | |
Are they |
Przykład:
W pytaniach szczegółowych, czyli takich na które należy udzielić rozwiniętej odpowiedzi, stosujemy taką samą formę wypowiedzi jak w pytaniu ogólnym, z tym że trzeba je poprzedzić odpowiednim zaimkiem pytającym:
zaimek pytający + czasownik to be odmieniany przez osoby + podmiot + going to + czasownik główny w formie podstawowej.
Zaimki pytające:
zaimek pytający | czas. posiłkowy + podmiot | czasownik główny |
---|---|---|
Am I | ||
Are you | ||
Why | Is he | |
Where | Is she | + going to + czasownik w bezokoliczniku |
When | Is it | |
Are we | ||
Are you | ||
Are they |
Przykład:
Czasu tego używamy, by określić czynności, które
I. zakończą się w przyszłości
a) przed konkretnie określonym punktem w czasie, np.:
b) przed rozpoczęciem innej czynności, np.:
II. przypuszczamy, że się już wydarzyły. np.:
Tworząc zdania w tym czasie, stosujemy następującą konstrukcję:
I will have written it by tomorrow. – Napiszę to do jutra (dosłownie: "Będę miał napisane to do jutra")
We will have eaten breakfast by the time you get up. – Zjemy śniadanie, zanim wstaniesz. (dosłownie: "Będziemy mieli zjedzone śniadanie, zanim wstaniesz")
Uwaga 1: Nie zawsze da się tak łatwo przetłumaczyć dosłownie, np.
Uwaga 2: Akcja czynności, która następuje musi być wyrażona w czasie teraźniejszym prostym (np. you get up), a nie przyszłym, jak po polsku (wstaniesz).
Uwaga 3: Punkt w przyszłości jest niezależny od obecnej pozycji w czasie, więc nie można użyć, np. za dwa miesiące.
Uwaga 4: W pierwszej osobie (I, we) czasownik posiłkowy will może być zastąpiony przez shall.
You will have seen on page 18 how to set up a computer. Zapewne zobaczyliście na stronie 18-ej, jak ustawić komputer. Czytasz to w tej samej książce, ale na trochę późniejszej stronie, np. na str. 25.
Your mother will have left the dentist's by now. Twoja matka pewnie wyszła od dentysty do tej pory.
At this stage, everyone will have heard the rumors already. W tym momencie wszyscy już pewno usłyszeli plotki.
Wyrażamy tu teraźniejsze, niesprawdzone przypuszczenia o wydarzeniach w niedawnej przeszłości (present predictions of past actions).
To użycie Future Perfect wymaga oczywistego odnośnika do teraźniejszości, np. by now (do tej pory). Konstrukcja czasu jest zawsze taka sama: podmiot lub zaimek osobowy (ja, ty, on, ona, ono, my, wy, oni) **will have + (verb’s Past pParticiple) ... by now`.
W tłumaczeniu musimy wyrazić przypuszczenie, np. zapewne, pewnie, pewno, prawdopodobnie, itp. i użyć polskiego czasu przeszłego w aspekcie dokonanym.
Przykłady według wydawnictwa Farlex International 2016 - Complete English Grammar Rules, p.366.
Źródło: http://www.angielski.nauczaj.com/konstrukcje-gramatyczne/czasowniki-modalne.php
Czasowniki modalne to odrębna grupa czasowników, które w zdaniu występują zawsze przed czasownikiem głównym. Występują one zawsze w tej samej formie. Zdania pytające z czasownikiem modalnym tworzy się poprzez inwersję, a przeczenia – dodając do czasownika modalnego słówko „not”. Najważniejsze czasowniki modalne:
Can – oznacza możliwość lub umiejętność wykonania danej czynności. Odnosi się do teraźniejszości i przyszłości. Ma też znaczenie zezwolenia, służy ponadto do wyrażania propozycji i próśb. Np.: He can jump very high. – On potrafi skakać bardzo wysoko.
Could – oznacza możliwość lub umiejętność posiadaną w przeszłości. Stosowany również do pytań o pozwolenie, próśb, bardziej grzeczny niż „can”. Np.: He could run very fast when he was young. – On potrafił bardzo szybko biegać, kiedy był młody.
May – oznacza zezwolenie, jest to forma bardziej oficjalna. Występuje w czasie teraźniejszym. Np.: They may leave this place now. – Oni mogą opuścić teraz to miejsce.
Might – oznacza zezwolenie, stosowane w czasie przeszłym. Używa się też do wyrażenia grzecznej prośby. Np. He might go to the disco yesterday. – On mógł iść wczoraj do dyskoteki.
Must – oznacza konieczność, przymus zrobienia czegoś. Posiada tylko formę czasu teraźniejszego, występuje wyłącznie w zdaniach oznajmujących. Np.: John must work very hard. – Jan musi pracować bardzo ciężko.
Have to – oznacza konieczność, przymus zrobienia czegoś, występuje we wszystkich czasach gramatycznych, zarówno z zdaniach oznajmujących, jak i twierdzących i pytających. Np.: He has to study very hard if he wants to pass this exam. – On musi dużo się uczyć, jeśli chce zdać ten egzamin.
Mustn’t – oznacza silny zakaz. Odnosi się do teraźniejszości i przyszłości. Np.: You mustn’t drink alkohol. – Nie wolno ci pić alkoholu.
Shall – stosuje się do wyrażania próśb, ofert lub sugestii. Np.: Shall we go to the party tomorrow? –Czy pójdziemy jutro na przyjęcie?
Should – oznacza powinność, obowiązek zrobienia czegoś. Służy również do udzielania rad, pytania o radę, tworzenia trybu warunkowego oraz mowy zależnej. Np.: You should eat more fruit. – Powinieneś jeść więcej owoców.
Ought to – oznacza konieczność, obowiązek zrobienia czegoś, stosowany w sytuacjach bardziej oficjalnych. Np.: He ought to study more. – On powinien więcej się uczyć.
Will – stosowany do tworzenia czasów przyszłych oraz do wyrażenia próśb. Np.: Will you open the window, please? – Czy otworzysz okno, proszę?
Would – służy do tworzenia trybu warunkowego, mowy zależnej, do wyrażania próśb w sytuacjach bardziej oficjalnych oraz do wyrażania przypuszczenia. Np.: I would lend you some money if I had. – Pożyczyłbym ci trochę pieniędzy, gdybym je miał.
Need – oznacza konieczność, potrzebę zrobienia czegoś. Np.: I need go to the dentist because I have toothache. – Muszę iść do dentysty, ponieważ boli mnie ząb.
Needn’t – oznacza brak konieczności. Może być stosowany zamiennie z czasownikami don’t have to oraz don’t need to. Np.: Mary needn’t (doesn’t have to / doesn’t need to) go by bus because her boyfriend has got a car. – Mary nie musi jechać autobusem, ponieważ jej chłopak ma samochód.
Had better – służy do wyrażania rad. Np.: You had better go to bed and rest. – Lepiej idź do łóżka i wypocznij.
Be able to – być w stanie coś zrobić Np.: She will be able to explain that. – Ona będzie w stanie to wyjaśnić.